Հայոց լեզու

76. Տրված բարդ բառերի առաջին արմատը փոխելով՝ ստացի՛ր նոր բարդ բառեր:
Ոսկեշար-մրցաշար, բազմազբաղ-մտազբաղ, բազկատարած-թևատարած, գնդացիր-գունացիր, ստրկահոգի-բարեհոգի, սիրահոժար-մեծահոժար, մեղմանվագ-ողբանվագ, սառցալեզու-երալեզու, բանաձև-գնդաձև, գաղտագողի-որսագոգ:

77. Տրված բարդ բառերի երկրորդ արմատը փոխելով՝ ստացի՛ր նոր բարդ բառեր:

Բառապաշար-բառագետ, վիրաբույժ-վիրակապ, միամիտ-միապետ, սևահոգի-սևագույն, մանրազնին-մանրախնդիր, սրբատաշ-սրբամարդ, մազապուրծ-մազակալ, փայտահատ-փայտահավաք, մթնկա-մթնշաղ, դյուրահավան-դյուրահավատ, մրրկածեծ-մրրկահողմ, որմնադիր-որմնախորշ:

78. Տրված բառերի բաղադրիչներով կազմի՛ր բաղադրյալ նոր բառեր:

Հայրապետ-հորաքույր, պետական, դիմադիր-դիմափոշի, ընդդիմադիր, խաչակնքել-խաչքար, կնքահայր, ծանրակշիռ-ծանրամարտ, կշռաքար, գլխարկ-գլխացավ, վերարկու, զվարթաբան-զվարթադեմ, բանասեր, ձայնասփյուռ-վարձրաձայն, ձայնասփյուռ, լուսապսակ-լուսամուտ, ծաղկեպսակ, աստղագուշակ-աստղաթափ, գուշակություն, մեղմաշունչ-մեղմօրոր, շնչափող կանխավճար-կանխարգելել, վճռորոշ, բարետես-պարեսիրտ, տեսանելի, ժպտալից-ժպտադեմ, լիություն:

79. Բառերի ընդհանուր արմատները գտի՛ր, գրի՛ր դրանց ուղիղ ձևերը և տրված բառերը բացատրի՛ր արմատների միջոցով:

Ա.Ելևէջ, Իջևան, իջնել, վայրեջք: Էջ
Բ.Բանբեր, բանակռիվ, բանաստեղծ, բանասեր: Բան
Գ.Սնափառ, սնամեջ, սնահավատ, սնապարծ: Սին

80. Բաղադրյալ բառեր կազմի՛ր, որոնց առաջին բաղադրիչները լինեն տրված բառերի վերջին բաղադրիչները: Ի՞նչ է փոխվում:

Օրինակ`
զովաշունչ- շնչասպառ:
Մեղմահունչ-հնչյունափոխություն, ուղղաձիգ-ձգողականություն, դեղաբույս-բուսաբանություն, աղեկտուր-կտրատախտակ, տանտեր-տիրապետություն:

81. Բաղադրյալ բառեր կազմի՛ր, որոնց վերջին բաղադրիչները լինեն տրված բառերի առաջին բաղադրիչները: Ուշադրությո՛ւն դարձրու հնչյունափոխությանը:

Օրինակ`
գուժկան – չարագույժ:
Գթառատ-բարեգութ, թունաբեր-հակաթույն, մտամոլոր-միամիտ, կրթասեր-բարեկիրթ, գնդակոծել-երկրագունդ:

Ու>ը

83. Տրված բառերով բաղադրյալ բառեր կազմի՛ր:

Կեր-բուսակեր, գնաց-ամենագնաց, ասաց-ասածվածք, անվան-անվանի, մարդիկ-մարդկային:

Բնակչության վերարտադրությունը

 Դասի հղում՝

1․ Բնակչության վերարտադրության վրա ի՞նչ գործոններ են ազդում։

Բնակչության վերարտադրության վրա ազդում են մի շարք գործոններ օրինակ՝ տաք ու ցուրտ երկրներում տարբեր են մարդկանց հասունացման ժամանակահատվածը, գործոն են նաև բնակչության սեռատարիքային կառուցվածքը, տղամարդկանց և կանանց հարաբերակցությունը, ամուսնությունն ու ամուսնալուծությունը, ինչպես նաև մշակութային, կրթական, սոցիալ֊տնտեսական, բնակլիմայական, քաղաքական, ծագումնաբանական և այլ գործոններ։

2․ Զարդացած և զարգացող երկրներում ի՞նչ ժողովրդագրական քաղաքականություն են իրականացնում։

Ժողովրդագրական  քաղաքականությունը վարչական, տնտեսական, քարոզչական և այլ միջոցառումների համակարգ է, որոնց օգնությամբ պետությունն իր համար ցանկալի ուղղությամբ է ներգործում բնակչության բնական շարժի (ամենից առաջ ծնելիության) վրա։ Այն երկրներում, որոնց կառավարության համար ցանկալի է բարձր բնական աճի ցուցանիշ, կառավարությունը վարում է ծնելիությունը խրախուսող քաղաքականություն, օր.՝ տրամադրվում են նպաստներ և արտոնություններ բազմազավակ ընտանիքներին:

3․ Ուրվագծային քարտեզի վրա նշել 15 պետություններ, որոնք պատկանում են վերարտադրության առաջին տիպին։

4․ Ուրվագծային քարտեզի վրա նշել 15 պետություն, որոնք պատկանում են վերարտադրության երկրորդ տիպին։

5․ Նշված երկրները դասավորել ըստ վերարտադրության առաջին և երկրորդ տիպի․

Կանադա, Բրազիլիա, Նիգերիա, Սուդան, Ֆրանսիա, Իսպանիա, Սինգապուր, Չիլի, Ավստրիա, Չինաստան, Մեծ Բրիտանիա, Մեքսիկա, Արգենտինա, Հունաստան, Իտալիա, Լյուքսենբուրգ, Ղազախստան, Նորվեգիա, Գերմանիա, Հնդկաստան, Չադ, Պակիստան, Մոնղոլիա, Բելառուս, Բոլիվիա, Ավստրալիա։

1-ին՝ Կանադա, Ֆրանսիա, Իսպանիա, Սինգապուր, Ավստրիա, Չինաստան, Նորվեգիա, Մեծ Բրիտանիա, Հունաստան, Իտալիա, Լյուքսենբուրգ, Բելառուս, Ավստրալիա, Ղազախստան, Գերմանիա:

2-րդ՝ Նիգերիա, Սուդան, Չիլի, , Հնդկաստան, Չադ, Պակիստան, Մոնղոլիա, Բոլիվիա, Մեքսիկա, Բրազիլիա, Արգենտինա։

Աշխարհի բնակչության թիվը և շարժը

Դասի հղումը Այլ հղում 12

1.Ինչպե՞ս են որոշում բնակչության թիվը։

Ծնելիության ու մահացության ցուցանիշների տարբերությամբ պայմանավորված է բնակչության բնական վերարտադրության ռեժիմը (վարքը)։ Առանձնացնում են բնակչության վերարտադրության երեք ռեժիմ՝ պարզ, ընդլայնված և նեղացված։ Պարզ վերարտադրության դեպքում ծնելիության և մահացության ցուցանիշները հավասար են, այսինքն բնակչության թիվը չի փոփոխվում և բնական աճ չկա։ Ընդլայնված վերարտադրության դեպքում ծնելիության ցուցանիշը գերազանցում է մահացության ցուցանիշին, և տեղի է ունենում բնակչության թվի աճ։ Նեղացված վերարտադրության դեպքում մահացության ցուցանիշը գերազանցում է ծնելիության ցուցանիշին, և բնակչության թիվը նվազում է։

2.Ինչու՞ է  բնակչության թիվը զարգացած երկրներում ավելի քիչ, քան ոչ զարգացած երկրներում։

Զարգացած երկրներում մարդիկ կրթված են, իսկ անգրագետ մարդիկ չեն կարող ապրել զարգացած երկրներում և հենց այդ պատճառով էլ նրանք գնում են ոչ զարգացած երկրներ։

3.Ի՞նչ խնդիրներ կարող է հանգեցնել բնակչության արագ աճը։

Բնակչության  արագ  աճի  հետևանքով  աշխարհում  ապրող  մարդկանց  թիվն  ավելի  մեծ  է,  քան  Երկրագնդի  գյուղատնտեսության և  Համաշխարհային  օվկիանոսի`  նրանց  պարենով  ապահովելու հնարավորությունները: Աշխարհի   պարենի   արտադրությունն   անբավարար   է   և   անկարող   է   լիովին   բավարարել տվյալ ժամանակում ապրող մարդկանց պարենի պահանջարկը:

4.Վերլուծե՛ք աշխարհի բնակչության ընդհանուր թվի աճն ու փոփոխությունները։

5.Աշխարհի բնակչության թվի փոփոխությունների  հետևանքով ի՞նչ հիմնախնդիրներ են առաջացել:

Բնակչության թվի փոփոխությունների հտևանքով առաջանում են օդի աղտոտվածություն, տարածքի փոքրացում և այլն։

Աշխարհի պետությունների խմբավորումն ու տիպաբանությունը

Դասագրքի հղումը

1,Ներքոհիշյալ երկրները դասավորել ըստ տարածքի մեծության հետևյալ խմբերում, գերխոշոր—Ռուսաստան, Ավստրալիա,
խոշոր—Իրան, Մոնղոլիա, Արգենտինա, Նիգերիա,
միջին—Ուկրաինա, Գերմանիա, Ֆրանսիա, Պակիստան, Կամերուն։
փոքր— Հայաստան, Նիդերլանդներ, Մոնակո, Անդորրա, Իսրայել,

2,Ներքոհիշյալ երկրները դասավորել ըստ բնակչության թվի նվազման
Բրազիլիա—190 700 000
Նիգերիա—183 528 800
Ճապոնիա—127 000 000
Մեքսիկա—120 000 000
Եգիպտոս—80 500 000
Իտալիա—62 000 000
Սիրիա— 22 457 000
Բելգիա—11 492 641,
Լիբանան—4 151 234
Ալբանիա—3 620 000
Ուրուգվայ—3 440 000
Կիպրոս—1 058 300

3,Ուրվագծային քարտեզի վրա նշել տարծքով ամենամեծ 15 պետությունները

4,Ուրվագծային քարտեզի վրա նշել բնակչության թվով խոշոր 15 երկրները։