Մաթեմատիկա

Առաջադրանք 1
Գրիր հինգ օրինակ.

• բնական թիվ 1, 2, 3, 4, 5
• ամբողջ թիվ -20, -3, 5, 10, 64
• անկանոն կոտորակ 5/5, 2/1, 10/5, 9/4, 4/2
• կանոնավոր կոտորակ, 1/5, 3/4, 6/9, 3/7, 4/6
• խառը թիվ 3. 1/2, 5. 4/8, 2. 3/7, 4. 2/4, 8. 3/4
• դրական ամբողջ թիվ 1, 3, 8, 6, 4
• բացասական թիվ -3, -10,-69, -4, -25

2.Հաշվե՛ք.

ա/      /-4/+/-3/= 7                      
բ/      /-14/+/-3+2/=-15                        
գ/  /12×3/-/-5/=41

   3.Համեմատե՛ք թվերը.

ա/    -3 >   -5                 
բ/  -22 >   -25                        
գ/     -32 <   +5 1               

 դ/    -13 <   +15                    
ե/   -31 <   0                       
զ/ -3 <   +5 

4.

Հաշվի՛ր

1. 4-8=-4            2.  5-17=-12            3.  5-25=-20          4.  10-25=-15             5.  0-18=-18                   6.  -3-6=-9               7.  -17-25=-42           8.  -14-10=-24
9.  -10+12=+2    10.  -15+20=+5      11.   -17+5=-12         12.   -15+20=+5       13.   12-(-10)=+12          14.  15-(-20)=+35      15.   21-(-30)=+51

16.  14-(+5)=9     17.  20-(+15)= 5   18.  30-(+12)=         19.   -28-(+25)=           20.     -35-(+15)=            21.   – 35-(+52)=

Ձմեռային ճամբարի մասին

Ես ճամբարի ընթացքում ընկեր Կարինեի հետ շատ հետաքրքիր ժամանակ անցկացրեցի: Գնացինք սահադաշտ սահեցինք, ընկանք, բայց շատ ուրախ անցավ: Պատրատեցինք մրգային աղցան, սեղանի խաղեր խաղացինք և ձնագնդիկ: Եվ արեցինք 《Արցախի բարբառ》 նախագիծը:

Արցախի բարբառ

Արցախյան առածներ և ասացվածքներ:

Վախե էն կյետան, վըեր վըեչ վշշամ ա, վըեչ թըշշամ: է:

Վախեցիր այն գետից, որը ոչ վշշում է , ոչ էլ թշշում։
Ախպերը ախպորը մեռնելը օզիլ չի, ամմա փիս ապրելը կոզի:

Եղբայրը եղբոր մեռնելը չի ուզի, բայց վատ ապրելը կուզի։
Էն վաղ ար, վըեր էշը կաղ ար:

Վաղ էր, երբ էշը կաղ էր։
Ծյունին տակեն յեխտը կյարունքը պեց կըինի:

Ձյան տակի կեղտը գարնանը կերևա։
Վըեննըտ յորղանըտ ըգյորա մեկնե:

Ոտքդ վերմակիդ չափով մեկնիր։
Կյառնը կյուլին պահ չըն տալ:

Գառը գայլին պահ չեն տա։
Ուրուշու ծին եր ինողը ճելլի վըեր կըկյա:

Ուրիշի ձին քշողը կընկնի։
Շանը քըշտավը առանց մըհակ քինիլ չըն:

Շան մոտով առանց մահակի չեն անցնում։
Քուռանա էն աշկը, վըեր առաջ ուրան չի տըեսնալ:

Կուրանա այն աչքը, որը իրենից առաջ ոչինչ չի տեսնում։
Միչև խելունքը մտածե, պելը կետը անց կըկենա:

Մինչև խելոքը մտածի՝ ինչպես անցնի գետը, անխելքը կանցնի։
Շոնը շանը վըեննը կոխել չի:

Շունը շանի թաթը չի տրորի։
Կըռվումը չամենչ չըն պըժենում:

Կռվի մեջ չամիչ չեն բաժանի։
Լյավ արտեն մաչին էլ կածուկ կըինի:

Լավ արտի մեջ էլ փուշ կլինի։
Հիշքան սարը պեցուր ինի, կըլխեն ծունը շատ կըինի:

Որքան սարը բարձր լինի, այնքան սարի ձյունը շատ կլինի։
Թա չոր ծառը կընանչի, անխրատն էլ կհըմանչի:

Ինչքան ծառը կկանաչի, այնքան անխրատը կամաչի։
Լյավ ծաղկեն յրան մըղրաճանջ շատ կըինի:

Լավ ծաղկի վրա շատ մեղրաճանճ կլինի։
Կընգանը քանդած տոնը աստված էլ չի կարել շինի:

Կնոջ քանդած տունը Աստվածն էլ չի կարող կառուցել։
Փուլը մարթին տանում ա երգինքը, մնել ընդըղան վըեր քցում:

Կործեն շատը խրեգյ խոսողը կանե:
Մարթ ուրան կծոն լյավ ա օտում, քան ուրիշի մեղրը:
Ըրբան ճըռռալին տըեղ, ըրբաչին ա ճըռռում:
Յըմուշին լյավը աղվեսն ա օտում:
Փըշըկատարը մինչև կեսօր տուզնը կըմնա:
Հացետ մինը կըեր, մինը՝ մատաղ ըրա:
Սև չամենչը խանեն ջուբումը կըինի:
Շարունակելի
Առաջադրանք:
Առած-ասացվածքները դարձնել գրական հայերեն

Տանը հաց ու շոր վըեր ճարվից, կես խանըս:
Տոն քընդողեն տոն չինիլ:
  Հուվեր կյուլան փախչի, արչեն ճյանգը կընգնե::
Կուճի խոխան մորը ծույներեն ա ցավ տամ, մեծը՝սըրտեն:
Կարթած մարթը տուզնը չի մնալ:
Ուջաղեն մոխերը քամուն չըն տալ:
   Շոնը հըչելու հետե ըն պահում:
Շանը պյունին քշտեն աղվես չի կենալ:
Նախշուն կընգանը իրեսան պաչի, կյեշին՝ ծերքան:
Մեղավերեն լուզուն կարճ կըինի:
Նըլբանդին ծին պեպեգյ կըինի: 
Շընըհաչոցն էլ փեշակ ա, վըեր սըվերիս:
Մինչև պած չինի, պող չի տեռնալ:
Նեղ օրվա ումբրը կարճ կըինի:
Ճղուպուրը պատան տաս նըստա չի կենալ:
Մտքումտ վըեր տեղ ինի, սարեր շոռ կտաս:
Կծեգը վըեր ետա տամ, էլ փռնվում չի:
Հմաշկուտ կնեգյը տղա չի պիրում:

Արցախի բարբառ

Կազմել փոքրիկ բառարան` արցախի բարբառի բառերի փոխադրումով:
Բնությունը ներկայացնող բառեր

• Վըղ —հող
• Իրիքնակ —արև
• Լյուսնինգա —լուսին
• Ծյոր —ձոր
• Ծաղեգյ—ծաղիկ
• Ճեղնը —ճյուղ
• Տակռե —արմատ
• Տիրև —տերև
• Տափ —հատակ
• Ճուր —ջուր
• Փադ —փայտ
• Ծըմեռնը —ձմեռ
• Ամեռնը —ամառ
• Շոք —հով
• Ցորտցորտ —սառը
• Կածկած —շատ տաք
• Թքուչի —գոլ
• Թոռ —անձրև
• Բրջիմ —
• Կյուլ —գայլ
• Շոն —շուն
• Ճոտ —ճուտ
• Ղազ —բադ
• Վերցակ —աքլոր
• Կուլ —գայլ
• Չաղալ —շնագայլ
• Օղտը —ուղտ
• Միսիրի —հնդկահավ
• Ըլբաստրակ —նապաստակ
• Օխծը —այծ
• Մոկուն —մուկ
• Ծուկուն կամ ծյուկուն —ձուկ

Խոհանոց և ուտելիք ներկայացնող բառեր

• Փլավքամիչ — փլավքամիչ
• Քըթöլ — գդալ
• Տէնակ — դանակ
• Թուրուն — թոնիր
• Պըրինձ — բրինձ
• Կինի — գինի
• Ծյու — ձու
• Յուղուծու — ձվածեղ
• Թօթ — թութ
• Հուն — հոն
• Սօղան — սեղան
• Կընանչի —կանաչի 
• Տըկօղէն — 
• Ճըղօպուր — 
• Գյավալ — դամբուլ
• Շավթալ —դեղձ
•  Կարկաժ  — բրանի
• Սըրկևուլ-սերկևիլ
• Մըհասուր — մասուր

Այլ բառեր

• Համութ — ամոթ
• Փիյադա —ոտով /քայլելու մասին է/
• Խըբըրբիզա — լրատու
• Քըթըփըթի — քչփչոց
• Պրտտուս — թառս ու շիտակ
• Պոկ — կոկորդ/վիզ
• Քյոմագ — օգնություն/օգնել
• Դոխտուր — բժիշկ
• Մագազինչիկ — խանութ
• Ղըլմըղալ —աղմուկ 
• Պարիկամ —բարելամ
• Հըրսանեք —հարսանիք
• Հարթնը—
• Ախպեր — եղբայր
• Փիչ — վառարան
• Հիշտ — հեշտ
• Սոտ —սուտ
• Տյուս — դուրս
• Հետան — հետևից
• Նհետ — հետ
• Մաշառ — սղոց
• Հափուռ — ափ/բուռ
• Վեչինչ — ոչինչ
• Պըրտող —պղտոր
• Կյարմուր — կարմիր
• Սիպտակ —սպիտակ
• Կյապուտ — կապույտ
• Մինակ — մենակ
• Հլիվոր — ալևոր
• Պերան — բերան
• Կուճուր — փոքր
• Բաբաթ — նորմալ
• Համամ — լոգարան
• Դաբան —կրունկ
• Օնջ — ժանգ
• Մըկըլմանդիլ —սարդոստայն
• Զերթուն — արթուն
• Կլոխ —գլուխ
• Անջուկ — ականջ
• Կեռեք — ատամ
• Տմտեմուկ — լինդ
• Աշկ — աչք
• Օնք —ունք
• Ծերք — ձեռք
• Վենը — ոտք
• Վընաման — կոշիկ
• Կըլըկոնձի — գլուխկոնծի
• Դըրբըզա — դարպաս
• Շեն —գյուղ
• Փլիքյան —աստիճան
• Ճաղար — կապուտաչյա
• Ծմակ —անտառ
• Հըղեց — ճանապարհ
• Դոնգի — 
• Ոտն — 
• Յորղան — ծածկոց
• Մուկլի-մանդլի — սարդոստայն

Գործողություն ցույց տվող բառեր

• Թիմաշա անել —նայել
• Հմանչիլ — ամաչել
• Կզնվել — 

• Թիմաշա անել —նայել
• Հմանչիլ — ամաչել
• Կզնվել — 

• Թիմաշա անել —նայել
• Հմանչիլ — ամաչել
• Կզնվել — ջղայնանա
• Քաթ անել — զրուցել
• Քիս ըս — 
• Կյաս ըս — 
• Թխես ըս — 
• Ես քեզ սիրիս ըմ — ես քեզ սիրում եմ
• Հըվըտա՞ս չըս — չես հավատում
• Կենգատ անել — գանգատվել
• Թարիփ անել — գովել
• Լաց ինիլ — լաց լինել
• Ուրխանալ — ուրախանալ
• Գիդում չում — չգիտեմ
• Գիդում ում — գիտեմ
• Եշիլ — 
• Սկանալ — լսել
• Շաղվել — մոլորվել
• Տըռնըտոռնը ընգել —դռնեդուռ ընկնել
• Կըզնըվցընել — ջղայնացնել
• Դըրդըհան անել — դարդահանել
• Պար կյալ — պարել
• Եր կենալ — 
• Քինալ —  գնալ
• Ճարել — գտնել
• Շըրըշուղ անել — փնտրել
• Ման կյալ — քայլել
• Տըմանալ — դիմանալ
• Քյոմագ անել — օգնել
• Կեց տալ — հագցնել
• Ղարկել — ուղարկել
• Յեր օնել — վերցնել
• Դինջանալ — հանգստանալ
• Ամալ չի կյամ — չի ստացվում
• Ամալ ա կյամ — ստացվում է
• Զուրթնանալ — արթնանալ
• Ստակալ ա — սատկել է
• Անգուջ կալ —

Արցախի բարբառ

Պլպուղու զվարճախոսություններից
Ղզղանը

Պլըպուղուն աչքը էնա ինում Մելիք-Շահնազարեն ղզղանեն:Մին գիրագի օր ծեն ա տամ, ղզղանը յոր օնում, վար մեչին փլավ իփի :Պիրում ա  էրկու օր պահում, մին կուճուր ղզղան էլ մեչին տինում, տանում տամ Մելիք- Շահնազարեն: Սա հրցնում ա,թա, էս կուճուրը հինչա, Պուղին ասում ա, վար  պա ասել չըս, ղզղզանը ծնալա: Մելիքը սուս ա անում, ճոխտ ղզղանը յոր  օնում: Մին շեբթան ետը համին ղզղանը նորից ա օզում: Մելիքը մտածումա, վար տա, բալի նորից ա ծնում, ղզղանը տամա Պուղուն:Մին ամիս անց ա կենում, Պուղին ղզղանը պիրում չի: Մելիքը ղզղանը ետա օզում, Պլըպուղին ասում ա, վար ստակալ ա: Մելիքը զարմանում ա, թա հունց կարող ա ստակի: Պուղին ասում ա, թա էդ հունցա՝ ծնելին հըվատումըս, ստըկելին հվատում չըս:
Առաջադրանք:
Տեքստը դարձնել գրական հայերեն:

Պլըպուղին աչք է դնում Մելիք-Շահնազարի կաթսայի վրա։ Մի կիրակի օր ձայն է տալիս, որ կաթսան վերցնի, փլավ եփի։ Բերում է, երկու օր պահում, մի փոքր կաթսա էլ մեջն է դնում, տանում տալի է Մելիք-Շահնազարին։ Սա հարցնում է, թե՝ էս փոքրը ի՞նչ է։

Պուղին ասում է․

– Վա՜յ, բա չես ասի՝ կաթսան ձագ է ունեցել։

Մելիքը ձայն չի հանում, զույգ կաթսան վերցնում է։ Մեկ շաբաթ հետո նորից կաթսան ուզում է։ Մելիքը մտածում է, որ գուցե նորից ձագ հանի, կաթսան տալիս է Պուղուն։ Մեկ ամիս անցնում է, բայց Պուղին կաթսան չի բերում։ Մելիքը կաթսան հետ է ուզում, Պլըպուղին ասում է՝ սատկել է։ Մելիքը զարմանում է, թե ինչպես կարող է սատկել։ Պուղին ասում է․

-Այդ ինչպե՞ս է, որ ձագ հանելուն հավատում ես, իսկ սատկելուն չես հավատում։

Արցախյան առածներ և ասացվածքներ:

Վախե էն կյետան, վըեր վըեչ վշշամ ա, վըեչ թըշշամ: է:

Վախեցիր այն գետից, որը ոչ վշշում է , ոչ էլ թշշում։
Ախպերը ախպորը մեռնելը օզիլ չի, ամմա փիս ապրելը կոզի:

Եղբայրը եղբոր մեռնելը չի ուզի, բայց վատ ապրելը կուզի։
Էն վաղ ար, վըեր էշը կաղ ար:

Վաղ էր, երբ էշը կաղ էր։
Ծյունին տակեն յեխտը կյարունքը պեց կըինի:

Ձյան տակի կեղտը գարնանը կերևա։
Վըեննըտ յորղանըտ ըգյորա մեկնե:

Ոտքդ վերմակիդ չափով մեկնիր։
Կյառնը կյուլին պահ չըն տալ:

Գառը գայլին պահ չեն տա։
Ուրուշու ծին եր ինողը ճելլի վըեր կըկյա:

Ուրիշի ձին քշողը կընկնի։
Շանը քըշտավը առանց մըհակ քինիլ չըն:

Շան մոտով առանց մահակի չեն անցնում։
Քուռանա էն աշկը, վըեր առաջ ուրան չի տըեսնալ:

Կուրանա այն աչքը, որը իրենից առաջ ոչինչ չի տեսնում։
Միչև խելունքը մտածե, պելը կետը անց կըկենա:

Մինչև խելոքը մտածի՝ ինչպես անցնի գետը, անխելքը կանցնի։
Շոնը շանը վըեննը կոխել չի:

Շունը շանի թաթը չի տրորի։
Կըռվումը չամենչ չըն պըժենում:

Կռվի մեջ չամիչ չեն բաժանի։
Լյավ արտեն մաչին էլ կածուկ կըինի:

Լավ արտի մեջ էլ փուշ կլինի։
Հիշքան սարը պեցուր ինի, կըլխեն ծունը շատ կըինի:

Որքան սարը բարձր լինի, այնքան սարի ձյունը շատ կլինի։
Թա չոր ծառը կընանչի, անխրատն էլ կհըմանչի:

Ինչքան ծառը կկանաչի, այնքան անխրատը կամաչի։
Լյավ ծաղկեն յրան մըղրաճանջ շատ կըինի:

Լավ ծաղկի վրա շատ մեղրաճանճ կլինի։
Կընգանը քանդած տոնը աստված էլ չի կարել շինի:

Կնոջ քանդած տունը Աստվածն էլ չի կարող կառուցել։
Փուլը մարթին տանում ա երգինքը, մնել ընդըղան վըեր քցում:

Կործեն շատը խրեգյ խոսողը կանե:
Մարթ ուրան կծոն լյավ ա օտում, քան ուրիշի մեղրը:
Ըրբան ճըռռալին տըեղ, ըրբաչին ա ճըռռում:
Յըմուշին լյավը աղվեսն ա օտում:
Փըշըկատարը մինչև կեսօր տուզնը կըմնա:
Հացետ մինը կըեր, մինը՝ մատաղ ըրա:
Սև չամենչը խանեն ջուբումը կըինի:
Շարունակելի
Առաջադրանք:
Առած-ասացվածքները դարձնել գրական հայերեն

Տանը հաց ու շոր վըեր ճարվից, կես խանըս:
Տոն քընդողեն տոն չինիլ:
  Հուվեր կյուլան փախչի, արչեն ճյանգը կընգնե::
Կուճի խոխան մորը ծույներեն ա ցավ տամ, մեծը՝սըրտեն:
Կարթած մարթը տուզնը չի մնալ:
Ուջաղեն մոխերը քամուն չըն տալ:
   Շոնը հըչելու հետե ըն պահում:
Շանը պյունին քշտեն աղվես չի կենալ:
Նախշուն կընգանը իրեսան պաչի, կյեշին՝ ծերքան:
Մեղավերեն լուզուն կարճ կըինի:
Նըլբանդին ծին պեպեգյ կըինի: 
Շընըհաչոցն էլ փեշակ ա, վըեր սըվերիս:
Մինչև պած չինի, պող չի տեռնալ:
Նեղ օրվա ումբրը կարճ կըինի:
Ճղուպուրը պատան տաս նըստա չի կենալ:
Մտքումտ վըեր տեղ ինի, սարեր շոռ կտաս:
Կծեգը վըեր ետա տամ, էլ փռնվում չի:
Հմաշկուտ կնեգյը տղա չի պիրում:
Առաջադրանք:
Առած-ասացվածքները դարձնել գրական հայերեն

Կազմել փոքրիկ բառարան` արցախի բարբառի բառերի փոխադրումով:
Բնությունը ներկայացնող բառեր

• Վըղ —հող
• Իրիքնակ —արև
• Լյուսնինգա —լուսին
• Ծյոր —ձոր
• Ծաղեգյ—ծաղիկ
• Ճեղնը —ճյուղ
• Տակռե —արմատ
• Տիրև —տերև
• Տափ —հատակ
• Ճուր —ջուր
• Փադ —փայտ
• Ծըմեռնը —ձմեռ
• Ամեռնը —ամառ
• Շոք —հով
• Ցորտցորտ —սառը
• Կածկած —շատ տաք
• Թքուչի —գոլ
• Թոռ —անձրև
• Բրջիմ —
• Կյուլ —գայլ
• Շոն —շուն
• Ճոտ —ճուտ
• Ղազ —բադ
• Վերցակ —աքլոր
• Կուլ —գայլ
• Չաղալ —շնագայլ
• Օղտը —ուղտ
• Միսիրի —հնդկահավ
• Ըլբաստրակ —նապաստակ
• Օխծը —այծ
• Մոկուն —մուկ
• Ծուկուն կամ ծյուկուն —ձուկ

Խոհանոց և ուտելիք ներկայացնող բառեր

• Փլավքամիչ — փլավքամիչ
• Քըթöլ — գդալ
• Տէնակ — դանակ
• Թուրուն — թոնիր
• Պըրինձ — բրինձ
• Կինի — գինի
• Ծյու — ձու
• Յուղուծու — ձվածեղ
• Թօթ — թութ
• Հուն — հոն
• Սօղան — սեղան
• Կընանչի —կանաչի 
• Տըկօղէն — 
• Ճըղօպուր — 
• Գյավալ — դամբուլ
• Շավթալ —դեղձ
•  Կարկաժ  — բրանի
• Սըրկևուլ-սերկևիլ
• Մըհասուր — մասուր

Այլ բառեր

• Համութ — 
• Փիյադա —
• Խըբըրբիզա — լ
• Քըթըփըթի — 
• Պրտտուս — 
• Պոկ — 
• Քյոմագ — 
• Դոխտուր — բժիշկ
• Մագազինչիկ — 
• Ղըլմըղալ — 
• Պարիկամ —
• Հըրսանեք —
• Հարթնը
• Ախպեր — 
• Փիչ — 
• Հիշտ — 
• Սոտ —
• Տյուս — 
• Հետան — 
• Նհետ — 
• Մաշառ — 
• Հափուռ — 
• Վեչինչ — 
• Պըրտող —
• Կյարմուր — 
• Սիպտակ —
• Կյապուտ — 
• Մինակ — 
• Հլիվոր — 
• Պերան — 
• Կուճուր — 
• Բաբաթ — 
• Համամ — 
• Դաբան —
• Օնջ — 
• Մըկըլմանդիլ —
• Զերթուն — 
• Կլոխ —
• Անջուկ — 
• Կեռեք — 
• Տմտեմուկ — 
• Աշկ — 
• Օնք —
• Ծերք — 
• Վենը — 
• Վընաման — 
• Կըլըկոնձի — 
• Դըրբըզա — 
• Շեն —
• Փլիքյան —
• Ճաղար — 
• Ծմակ —
• Հըղեց — 
• Դոնգի — 
• Ոտն — 
• Յորղան — 
• Մուկլի-մանդլի — 

Գործողություն ցույց տվող բառեր

• Թիմաշա անել —
• Հմանչիլ — 
• Կզնվել — 
• Քաթ անել — 
• Քիս ըս — 
• Կյաս ըս — 
• Թխես ըս — 
• Ես քեզ սիրիս ըմ — 
• Հըվըտա՞ս չըս — 
• Կենգատ անել — 
• Թարիփ անել — 
• Լաց ինիլ — 
• Ուրխանալ — 
• Գիդում չում — 
• Գիդում ում — 
• Եշիլ — 
• Սկանալ — 
• Շաղվել — 
• Տըռնըտոռնը ընգել —
• Կըզնըվցընել — 
• Դըրդըհան անել — 
• Պար կյալ — 
• Եր կենալ — 
• Քինալ —  
• Ճարել — 
• Շըրըշուղ անել — 
• Ման կյալ — 
• Տըմանալ — 
• Քյոմագ անել — 
• Կեց տալ — 
• Ղարկել — 
• Յեր օնել — 
• Դինջանալ — 
• Ամալ չի կյամ — 
• Ամալ ա կյամ — 
• Զուրթնանալ — 
• Ստակալ ա — 
• Անգուջ կալ —